Stolica województwa kujawsko-pomorskiego to nie tylko pierniki, Mikołaj Kopernik i ruiny zamku krzyżackiego. Podczas wizyty w Toruniu warto udać się na spacer po cmentarzu św. Jerzego, najstarszej nekropolii w mieście.
Nagrobek rodziny Reschke. Źródło: Wikimedia, autor: PkoGrób Ottona i Heleny Steinborn. Źródło: Wikimedia, autor: PkoFigura Chrystusa na grobie Araczewskich. Źródło: Wikimedia, autor: Loraine90Kwatery prawosławne. Źródło: Wikimedia, autor: Loraine90Grobowiec rodziny Landgraf. Źródło: Wikimedia, autor: Pko
Historia cmentarza sięga 1811 r., ale okolica, w której znajduje się nekropolia, miała tradycje grzebalne już od średniowiecza. W czasach nowożytnych, przy okazji wznoszenia fortyfikacji, zlikwidowano cmentarz i znajdujący się nieopodal kościół oraz przytułek dla starców, bezdomnych i ubogich. Wtedy też powstał obecny cmentarz św. Jerzego. Swoją nazwę wziął od ulicy, przy której się znajduje.
Obecnie nekropolia zajmuje obszar ośmiu hektarów. Teren mający kształt zbliżony do pięciokąta jest podzielony na 31 kwater o różnej wielkości. Na cmentarz prowadzą dwie szerokie bramy (od strony ul. Gałczyńskiego) i pięć mniejszych furtek (jedna obok kaplicy, pozostałe od ul. Morcinka i ul. Sportowej).
Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków, ale mimo że ma tak długie tradycje, nie znajdziemy na nim wielu starych grobów. Najwięcej z nich zlikwidowano po II wojnie światowej, kiedy protestancka część cmentarza została przejęta przez parafie katolickie, a te nie dbały o dawną spuściznę, traktując ją jako część niemieckiego dziedzictwa. Zatarł się też tak widoczny kiedyś podział na części wyznaniowe, choć i teraz można znaleźć kwatery, w których dominują np. groby prawosławne. Liczna jest część ewangelicka, która liczy 2819 grobów.
Najstarszym zachowanym obiektem jest neoklasycystyczny nagrobek londyńskiego kupca Johna Ephraima Wessela z 1826 r. W pobliżu można znaleźć też kilka płyt z lat 40. XIX w. i żeliwny krzyż na grobie kpt. Żernickiego, uczestnika powstania listopadowego, który zmarł w 1836 r. Zachowały się też płyty Amalii Hirsch (zm. w 1844 r.) i sędziego Wilhelma Diestela (zm. w 1851 r.). I to by było na tyle, jeśli chodzi o najstarszą historię. Miejsce warto jednak odwiedzić z jeszcze innych powodów.
Najstarszy zachowany nagrobek Johna Ephraima Wessela z 1826 r.
Klimat cmentarza tworzy wiele starych metalowych ogrodzeń, które zachowały się do dziś. Wartość artystyczna niektórych, m.in. tych w stylu neogotyckim z drugiej połowy XIX w., a także secesyjnym z początku XX w., jest bardzo duża. W wielu miejscach zachowały się też stare żeliwne tabliczki z nazwiskami zmarłych. Szczególnie kunsztowna jest ta na grobie rodziny Jasińskich, którą ozdobiono płaskorzeźbą z głową Chrystusa. Można udać się na spacer ich śladem i poszukać sygnatur zakładów, które je wykonały.
Przechadzając się po cmentarzu, warto zwrócić uwagę na widoczne w niektórych miejscach stare obmurowania nagrobków, których użyto do utwardzenia podłoża pod nowe pomniki. Można też znaleźć porzucone fragmenty cokołów. Wiele ze współczesnych kamiennych nagrobków to ponownie wykorzystane niemieckie pomniki. Przyglądając się dokładnie, znajdziemy na nich symbole dawnych warsztatów kamieniarskich z Torunia i okolicy.
Miłośników sztuki funeralnej z pewnością zainteresują liczne rzeźby figuralne wykonane z białego marmuru (np. anioł stojący na grobie rodziny Domańskich), odlewów ze stopu cynku (trzy figury Chrystusa Miłosiernego – na grobach rodzin Zielińskich i Reschke) lub z biskwitu, czyli rodzaju białej ceramiki (niewielkie figury aniołów na dziecięcych grobach). Zachowały się także sporych rozmiarów krzyże metalowe (na grobach Antoniego Żernickiego żyjącego w latach 1783-1836 i Karola Wakarecego, który zmarł w 1892 r.) i kute (grób rodziny Dreszlerów).
Uwagę przykuwa również forma nagrobków. Na cmentarzu odnajdziemy figury Chrystusa niosącego krzyż, Jezusa Miłosiernego i Zmartwychwstałego, Maryi, pietę, figury aniołów, ciekawą figurę nieznanego świętego na grobie rodziny Dziewulskich, płaczkę czy płaskorzeźbę o nieznanej symbolice przedstawiającą starca w grocie. Miłośników sztuki współczesnej może zainteresować pomnik Ignacego Jaxy Bykowskiego z płaskorzeźbą przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem.
Na cmentarzu znajdziemy również nagrobki w kształcie sarkofagów (grobowiec rodziny Jankowskich, nagrobek prof. Bronisława Jamontta), obelisków, a nawet te stylizowane na ludowe kapliczki (wykonana z wypalonej ceramiki kapliczka Klary Borysowskiej). W południowo-zachodnim narożniku cmentarza znajduje się drewniana kaplica cmentarna z 1885 r., która dziś służy jako kościół parafii polskokatolickiej.
Interesujące jest też lapidarium utworzone z nagrobków przeniesionych ze zlikwidowanego w 1992 r. cmentarza staroluterańskiego z połowy XIX w. Ich fragmenty znajdują się wzdłuż ogrodzenia od strony ul. Morcinka. Szkoda, że są tak zniszczone i zdewastowane. Gdyby znalazły się środki na ich renowację, cieszyłyby pewnie niejedno oko.
Nie sposób wymienić wszystkie ważne osoby pochowane na tym cmentarzu. Ta najstarsza nekropolia w mieście pełni funkcję lokalnych Powązek i jest miejscem spoczynku wielu wybitnych torunian. Odnajdziemy tu groby osób zasłużonych wywodzących się ze wszystkich środowisk: akademickiego, artystycznego, duchownego, lekarskiego, politycznego, prawniczego, sportowego, wojskowego czy ziemiańskiego.
Warto dodać, że od 2003 r., z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Torunia, przy okazji uroczystości Wszystkich Świętych co roku są przeprowadzane kwesty na rzecz ratowania najstarszych nagrobków na cmentarzu. Za zebrane w ten sposób pieniądze odnowiono m.in. płytę nagrobną pomnika patrioty i działacza niepodległościowego Władysława Szumana czy wspomnianego już Johna Ephraima Wessela oraz nagrobek Mariana Dörffera, żyjącego w okresie międzywojnia adwokata i prezesa Towarzystwa Miłośników Torunia.
Ta strona korzysta z ciasteczek aby świadczyć usługi na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.ZgodaPolityka prywatności