Tutaj spoczywa Bóg Wojny

Podczas wizyty w Paryżu jednym z zabytków, które trzeba zobaczyć – poza oczywiście wieżą Eiffla czy katedrą Notre Dame – jest monumentalny Pałac Inwalidów zbudowany przez Ludwika XIV. Dawniej pełnił on funkcję szpitala i pensjonatu dla weteranów wojennych i rannych żołnierzy. Dziś możemy w nim podziwiać bogaty zbiór militariów i zapierający dech w piersiach grobowiec Napoleona Bonaparte.

Zwana Dôme des Invalides świątynia została dobudowana do istniejącego już kościoła garnizonowego. Jest ona dziełem wielkiego architekta Jules’a Hardouin-Mansarta, który żył w czasach rządów Ludwika XIV.

Napoleon sam wybrał miejsce, w którym miał spocząć. Zawsze czuł się prostym żołnierzem, nawet wtedy, gdy dzięki jego podbojom Francja powiększyła powierzchnię swojego terytorium do 750 tysięcy kilometrów kwadratowych, licząc 44 miliony mieszkańców, a sam Bonaparte był pogromcą Rosjan, Anglików, Austriaków i Prusaków.

W swoim testamencie Napoleon napisał: „Pragnę, aby prochy me spoczęły nad brzegami Sekwany, wśród ludu francuskiego, który tak umiłowałem”. Jednak jego ostatnia wola nie od razu została spełniona. Dziś te słowa można przeczytać na ścianie nad wejściem do krypty w Pałacu Inwalidów, w której szczątki Napoleona spoczywają aż w sześciu trumnach: cynowej, dwóch mahoniowych, dwóch ołowianych, z kości słoniowej i w sarkofagu z czerwonego porfiru.

Napoleon Bonaparte zmarł 5 maja 1821 roku jako więzień brytyjski na odległej Wyspie św. Heleny na południowym Atlantyku. Spoczął w nieoznakowanym grobie, bo gubernator brytyjski nie zezwolił na upamiętnienie zmarłego, bojąc się, że jego grób stanie się miejscem kultu. W 1840 roku szczątki Napoleona zostały ekshumowane. Jak zwykle bywa w przypadku przenoszenia ciał osób wybitnych czy uznanych za święte, świadkowie tego wydarzenia zaklinali się na wszystkie świętości, że Bonaparte wyglądał „jak żywy”, pachniał różami, a oczy miał przymknięte, jakby spał.

Pewne jest to, że – w obawie przed okrętami brytyjskimi – zwłoki Napoleona przetransportowano do Francji w rekordowo szybkim czasie. Następnie trumna z ciałem byłego cesarza popłynęła Sekwaną w kierunku Paryża. Nad brzegami rzeki stały tłumy ludzi, którzy klękali, gdy kondukt przepływał obok. Balzac opisał to wydarzenie w jednym ze swoich listów, porównując je do triumfu rzymskich cesarzy.  

Gdy trumna dotarła do Paryża, rydwanem zaprzężonym w 16 koni przywieziono ją na plac przed Pałacem Inwalidów. Tam przed główną bramą książę Joinville, syn panującego wówczas króla, przekazał ojcu ciało Napoleona. Jeden z brytyjskich obserwatorów określił ten pogrzeb jako „najdziwniejszą mieszankę smutku i triumfu, jaką ludzka pomysłowość mogła wywołać”.

Triumfu – bo zwykli Francuzi bardzo spontanicznie i żywiołowo reagowali na pogrzeb swojego władcy, a smutku, bo współcześnie rządzący Francją nie wiedzieli, co z tym fantem zrobić. „Małego kaprala” pochowano w jednej z bocznych kaplic kościoła Inwalidów podczas ceremonii, w której nie uczestniczyła najbliższa rodzina (nie pozwolono jej na to) ani lud. Byli na niej tylko weterani.

W krypcie, w której obecnie znajduje się ciało Napoleona, spoczęło ono dopiero po 20 latach, 2 kwietnia 1861 roku. Tyle były imperator musiał czekać, aż sarkofag będzie gotowy. Patrząc nań dzisiaj, możemy wybaczyć Francuzom tę zwłokę. To miejsce na miarę królów. Wygrawerowana na nim inskrypcja głosi: „Niech śpi pod tą kopułą, to hełm na głowę giganta”.

Na marmurowej posadzce krypty znajdują się symbole gwiazdy i wieńca laurowego, a także nazwy pól bitewnych, na których Napoleon stoczył największe walki. W głębi, za barokowym baldachimem, znajdują się schody prowadzące w dół. Wejścia do krypty pilnują statuy przedstawiające postaci pochowanych tu generałów: Duroca i Bertranda. Na dole, przed wejściem na schody, znajdują się dwie płaskorzeźby, na których przedstawiono sceny ekshumacji grobu Napoleona na Wyspie św. Heleny i przekazania trumny królowi Francji.

Sarkofag otacza 12 skrzydlatych posągów kobiecych. Trzymają one w rękach symbole zwycięstwa, palmy i wieńce laurowe. Znajdujące się wokół rotundy płaskorzeźby, na których wyryto słowa Napoleona, przypominają dokonania zmarłego w dziedzinie tworzenia prawa (słynny kodeks Napoleona). W niszy możemy podziwiać posąg Napoleona w stroju cesarskim. Niżej spoczywają prochy Orlątka, syna Napoleona i Marii Ludwiki, zmarłego na gruźlicę w wieku 21 lat.

Dziś zdania Francuzów na temat Napoleona są podzielone. Doceniają jego wkład w tworzenie prawa i podstaw demokratycznej, laickiej republiki francuskiej i starają się zapomnieć o toczonych przez niego wojnach. Bardziej życzliwie wspominają go Polacy – niegdyś wiązano z nim nadzieje na odzyskanie niepodległości. Podczas zwiedzania Paryża warto zobaczyć grób człowieka, który wywarł ogromny wpływ na kształt współczesnej Europy.

Łukasz Cholewicki