Poza czasem i przestrzenią. Mediolański Cmentarz Monumentalny

Jednym z najwspanialszych przykładów połączenia historii, pamięci i sztuki jest Cmentarz Monumentalny w Mediolanie. Ta majestatyczna nekropolia położona w samym sercu miasta jest nie tylko miejscem pochówku, lecz także prawdziwym skarbcem zabytków.

Cmentarz Monumentalny został założony w 1866 roku i zajmuje obszar ponad 250 tys. m2. Jego rozległe aleje, piękne ogrody i imponujące grobowce sprawiają, że miejsce jest chętnie odwiedzane przez turystów z całego świata. Przyciąga ich również, że jest to miejsce spoczynku wielu znanych postaci, w tym wybitnych artystów, naukowców i polityków.

Cmentarz odzwierciedla przemiany społeczne i polityczne, jakie zaszły w Mediolanie na przestrzeni wieków. Można tam znaleźć groby z czasów risorgimenta, kiedy Włochy stawały się jednym krajem, a także pomniki ofiar wojen i konfliktów. To świadectwo przeszłości i nieustającej pamięci o wydarzeniach, które miały wpływ na historię Mediolanu i Włoch.

Świątynia sławy

Uwagę przykuwa już samo wejście do nekropolii. Włosi nazywają je „Famedio”, co po łacinie znaczy „świątynia znanych postaci” lub „świątynia sławy”. Bryła nawiązuje do romanizmu, ale wprawne oko znajdzie nawiązania do gotyku, a także  świątyń bizantyjskich. Ten eklektyzm jest zresztą charakterystyczny dla całego cmentarza, gdzie style miksują się ze sobą, ale nie mamy wrażenia dziwaczności. 

W środku Famedio znajdziemy grobowce, popiersia i płaskorzeźby zasłużonych mediolańczyków i osób związanych z tym miastem. Jako pierwszy spoczął tu Alessandro Manzoni, pisarz, polityk i działacz społeczny walczący o zjednoczenie Włoch. Uwagę wszystkich zwiedzających przykuwa niebieskie sklepienie komnaty. W górnej części ściany zapisano nazwiska historycznych postaci związanych z miastem. Znajdują się w kilku rzędach, w najwyższych znajdziemy Leonarda da Vinci, św. Ambrożego czy Massimiliano Herculeo, imperatora Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. Od bramy odchodzą dwie galerie wypełnione zabytkowymi tablicami i nagrobkami. Łatwo się zagubić w tym labiryncie, błądząc wśród krypt i funeralnych pamiątek z przeszłości.

Co ciekawe, pierwsza kobieta została pochowana na Famedio dopiero w 2021 roku, czyli po ponad 150 latach istnienia cmentarza. Była to Karolina Fracci, czyli Carla, jedna z najwybitniejszych tancerek XX wieku.

Co warto zobaczyć na cmentarzu?

Chciałoby się powiedzieć: wszystko! Liczba nagrobków i rzeźb o dużej wartości artystycznej może przyprawić o zawrót głowy. Oto kilka wybranych obiektów, które koniecznie trzeba zobaczyć:

• grobowiec rodziny Campari – monumentalny, nawiązujący do „Ostatniej wieczerzy” Leonarda da Vinci. Autorem realistycznej rzeźby jest Giannino Castiglioni, artysta uwiecznił w ten sposób ród, który zbił majątek na popularnym napoju alkoholowym;
• grobowiec Antonio Bernocchiego – to również realizacja Giannino Castiglioniego. Monument nawiązuje do rzymskiej kolumny Trajana i przedstawia mękę pańską. Antonio Bernocchi był senatorem i przemysłowcem, ale jak widać, ambicje miał ogromne!;
• pomnik rodziny Morgagni – Tullo Morgagni był dziennikarzem sportowym, pomysłodawcą wyścigu kolarskiego Giro d’Italia. Zginął tragicznie w wieku 38 lat w katastrofie lotniczej. Jego grobu strzeże sześć westalek, rzymskich kapłanek. Westalki za życia miały strzec wiecznego ognia bogów, aby nigdy nie zgasł. Tu robią odwrotnie, każda z nich zdmuchuje trzymany w dłoni ogień życia. W środku znajduje stela zwieńczona uroczystym i płonącym płomieniem;
• nagrobek rodziny Bistolettich – pomnik nazywa się „Dom snu”. Przedstawia dwie androgyniczne postacie z brązu pogrążone w śmiertelnym odrętwieniu, nawiązujące do braci, którym dzieło jest dedykowane. Ich kończyny są szkieletowe i wydłużone, podczas gdy głowy, oparte na czymś w rodzaju zawieszonej platformy, zostały zasłonięte opaską. Pomnik powstał na zamówienie mediolańskiego inżyniera Giuseppe Bistolettiego jako forma upamiętnienia jego synów, którzy zmarli w młodym wieku w odstępie kilku miesięcy;
• grobowiec Arturo Toscaniego – na ścianach tego prostego i masywnego równoległościanu z marmuru są przedstawione płaskorzeźby przedstawiające symboliczne etapy życia człowieka. Poza wielkim dyrygentem wraz z dziećmi i żoną Carlą Finzi odpoczywają tu również słynny pianista Vladimir Horowitz, zięć Toscaniniego, i tancerka klasyczna Lucia Fornaroli, jego synowa. Projekt jest dziełem piemonckiego rzeźbiarza Leonarda Bistolfiego;
• pomnik Diny Galii – bardzo popularna aktorka komediowa, która zmarła w 1951 roku. Upamiętnia ją pomnik z brązu, w którym jest przedstawiona w starożytnym stroju komika. W lewej ręce trzyma śmiejącą się maskę, typową dla greckiej komedii. Prawą ręką zasłania twarz, pozostawiając szparę między palcami, która pozwala jej obserwować, co się dzieje. Te detale symbolizują wielorakie role grane przez Dinę Galli i jej osobowość. Stanowią również przypomnienie zagadki życia i śmierci;
• Mauzoleum poświęcone Alessandro Maggioniemu – szerokie u podstawy, stopniowo pnąc się w górę, staje się coraz cieńsze. Kolumnę wieńczy pochodnia, przez co całość przypomina latarnię morską. Anioł z brązu, stojący na froncie grobowca, czuwa nad zmarłymi z rodziny Maggioni. Autorem jest Andrea Fermin, propagator architektury początku XX wieku.

Na końcu głównej osi cmentarza znajdziemy krematorium zbudowane w stylu dawnej architektury greckiej, co miało nawiązywać do starożytnych rytuałów oczyszczania. Było to jedno z pierwszych krematoriów na świecie, powstało wbrew nauce Kościoła katolickiego jako pozytywistyczny hołd złożony nauce i postępowi, który miał pogodzić różne wyznania religijne i ideologiczne. Dziś nie jest już używane, znajdują się tam nagrobki i tablice poświęcone ważnym osobom ze świata nauki i sztuki.

Cmentarz pełni również funkcję parku i jest świetnie skomunikowany z resztą miasta. Będąc w Mediolanie, trzeba go odwiedzić. Nawet jeśli nie jest się fanem sztuki sepulkralnej.

Łukasz Cholewicki